Mam nadzieję, że natrafiłeś na ten post jeszcze przed wystąpieniem pierwszej odleżyny. Ranom wynikającym z przedłużonego przebywania w jeden pozycji zdecydowanie łatwiej zapobiegać niż leczyć. Odleżyny utrudniają codzienną pielęgnację chorego, komplikują proces rehabilitacji, a przede wszystkim wywołują duży dyskomfort pacjenta.
Oceń ryzyko odleżyn
Skłonność do odleżyn to coś, na co nie mamy dużego wpływu, jest ona indywidualnie zmienna dla każdego z nas i zależy od wielu czynników. Będą to czynniki genetyczne, wiek, wielochorobowość (choroby nerek, problemy krążeniowe, cukrzyca), stosowanie używek. Można oczywiście modyfikować niektóre z nich, jednak potrzeba na to czasu, a choroba zwykle nadchodzi niespodziewanie. Są więc osoby, którym zaczną tworzyć się odleżyny po przeleżeniu kilkunastu godzinach, a są też takie, które będą je miały po parudziesięciu minutach.
Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia odleżyn:
- wychudzenie lub otyłość
- brak świadomości lub jej zaburzenia
- brak możliwości przemieszczania się
- nietrzymanie moczu i stolca
- stosowanie kortykosteroidów
- choroby krążeniowe tj. cukrzyca
- choroby neurologiczne
- inne.
Profilaktyczna zmiana pozycji
Wielu odleżynom można zapobiec, stosując pewne zasady profilaktyczne. Przede wszystkim trzeba sobie uświadomić, że odleżyna tworzy się z jakiegoś powodu, a tym powodem jest ucisk, siły ścinające i tarcie skóry. Im dłużej pacjent leży lub siedzi w jednej pozycji, tym większe ryzyko powstania odleżyny. Trzeba więc jak najczęściej zmieniać pozycje pacjenta. Podopieczny często nie zgłasza, że mu niewygodnie, że pewne miejsca są bolesne ze względu zaburzenia czucia lub braku świadomości. Przyjmuje się, że pozycja pacjenta powinna być zmieniana przynajmniej co 2 godziny, jeśli nie jest on w stanie sam się obrócić. Pacjenta standardowo powinno się obracać z pleców na boki i brzuch, co ma również terapeutyczne działanie na układ oddechowy. Aby dobrze ułożyć chorego na łóżku warto mieć przygotowanych kilka poduszek różnej wielkości, co ułatwi pozycjonowanie w łóżku.
Ważną czynnością jest naciągnięcie prześcieradła i podkładów, na których leży pacjent, aby zagięcia nie zwiększały ucisku. W pozycji na plecach w przypadku osób, które mają skłonność do odleżyn, mogą być pomocne krążki pod pięty, które ochraniają je przed powstaniem rany (warto jednak sprawdzać, czy krążki nie podrażniają skóry wokół pięty). W leżeniu na boku zwykle nogę wyżej najlepiej zgiąć w kolanie i biodrze a nogę położoną niżej wyprostować. Pod nogą zgiętą w kolanie należy umieścić poduszkę lub kształtkę, które będą wyrównywały ucisk. W leżeniu na boku trzeba pamiętać o wyciągnięciu nieznacznie łopatki ręki, na której leży pacjent oraz o podłożeniu poduszki między kończyny górne. W praktyce domowej nie spotkałem się z pozycjonowaniem pacjenta w pełni na brzuchu, wymaga to wiele wysiłku osób trzecich oraz delikatności – łatwo o uszkodzenie braku i przyduszenie w trakcie pozycjonowania.
Najczęściej odleżyny obserwuję się na piętach, kości krzyżowej i pośladkach, potylicy, łokciach i łopatce. Takie umiejscowienie wynika z pozycji pacjenta, który najczęściej leży na plecach.
Materac przeciwodleżynowy, pielęgnacja i odżywianie
Jeśli pacjent jest w stanie sugerującym konieczność przebywania w łóżku wiele dni, tygodni i miesięcy, a nie jest on w stanie sam się poruszać w łóżku, należy zaopatrzyć się w materac przeciwodleżynowy, który poprzez ciągłą zmianę ciśnień utrudnia powstawanie odleżyn. W doborze odpowiedniego materaca powinna pomóc pielęgniarka lub lekarz. Materace przeciwodleżynowe są refundowane. Trzeba jednak pamiętać, że materac przeciwodleżynowy nie zastępuje profilaktycznej zmiany pozycji — pacjenci szpitalni, mimo iż posiadają takie materace, często kończą z odleżynami (mam nadzieję, że kiedy czytasz to zdanie, poziom opieki zdrowotnej w Polsce na tyle się poprawił, że nie jest ono aktualne).
Kolejnym istotnym elementem, który zmniejsza ryzyko powstania odleżyn, jest odpowiednia higiena i pielęgnacja pacjenta. Osoba leżąca powinna być myta codziennie, pozwala to zaobserwować miejsca, w których tworzą się podrażnienia, zmniejsza to ryzyko infekcji i poprawia krążenie. Myjąc pacjenta, możemy zaobserwować podrażnienia skóry, miejsca, gdzie zagięło się prześcieradło (miejsca takie odbijają się na skórze), otarcia naskórna i zadziałać miejscowo kosmetykami pielęgnacyjnymi. Sugeruje się używania mydła o pH 5,5, co utrudnia kolonizacje bakterii. Po umyciu i wysuszeniu skórę zaleca się natłuścić. Aby uzyskać więcej informacji nt. pielęgnacji chorego, warto skontaktować się z pielęgniarką środowiskową.
Sucha skóra szybciej pęka, a mała objętość krwi krążącej spowalnia regenerację i odżywianie skóry. Stąd istotne jest nawodnienie pacjenta zgodnie z zaleceniem lekarskim lub pielęgniarskim. Trzeba również pamiętać o prawidłowym odżywieniu, czyli o odpowiedniej podaży białka. O ile to możliwe, pacjent podczas jedzenia powinien przebywać w pozycji siedzącej.
Wczesna mobilizacja
Należy wprowadzić ćwiczenia czynne wykonywane przez pacjenta zgodnie z zaleceniem fizjoterapeuty, lekarza lub pielęgniarki. Początkowo stosuje się proste ćwiczenia pobudzające krążenie tj. pisanie alfabetu stopami, krążenia, ściskanie i prostowanie dłoni. Bardzo ważna jest reedukacja w zakresie funkcjonowania na łóżku, czyli samodzielna zmiana pozycji, przesuwanie się na łóżku. Część rodzin i pacjentów mimo możliwości ruchowych boi się poruszać, aby nie zrobić sobie krzywdy. Zazwyczaj wczesny ruch jest wskazany, w przypadku wątpliwości powinno się skonsultować z fizjoterapeutą lub lekarzem.
Prócz ćwiczeń, sposobem na poprawę krążenia są masaże, które poprawiają trofikę tkanek. Taki masaż może wykonywać rodzina po instruktażu fizjoterapeuty lub technik masażysta. Pamiętaj jednak, że jeden ruch wykonany przez pacjenta jest lepszy niż 30 ruchów wykonanych biernie przez fizjoterapeutę czy masowanie.
Jeśli potrzebujesz pomocy w zakresie:
- pozycjonowania pacjenta,
- nauki masażu leczniczego,
- nauki ćwiczeń,
- pionizacji i uruchomienia chorego.
