Poniższy wpis jest streszczeniem artykułu naukowego Combined effect of core stability and dynamic resistance exercises on bone mineral density in postmenopausal women z 2024 roku.
Wstęp
Osteoporoza to choroba charakteryzująca się zmniejszeniem gęstości mineralnej kości (BMD), pogorszeniem mikroarchitektury tkanki kostnej oraz zwiększonym ryzykiem złamań. Rozpoznanie osteoporozy wg WHO opiera się na wskaźniku T-score ≤ -2,5 (dla kręgosłupa lędźwiowego lub biodra), a osteopenii na T-score od -2,5 do -1,0.Niedobór estrogenów u kobiet po menopauzie prowadzi do nasilenia resorpcji kostnej, osłabienia procesu odbudowy kości i w konsekwencji do zmniejszenia BMD (gęstości mineralnej kości). Farmakoterapia osteoporozy obniża ryzyko złamań o 20–60%, lecz nie poprawia kluczowych funkcjonalnych czynników ryzyka upadków, takich jak:
- ogólna sprawność funkcjonalna.
- siła i moc mięśniowa,
- dynamiczna równowaga,
- koordynacja.
Fizjoterapia (ćwiczenia fizyczne z obciążeniem, stabilizacja mięśni głębokich, ćwiczenia oporowe) pełni kluczową rolę w profilaktyce i terapii osteoporozy.
Ćwiczenia stabilizacji mięśni głębokich (core stability):
- poprawiają kontrolę nerwowo-mięśniową,
- wzmacniają głębokie mięśnie stabilizujące kręgosłup i miednicę,
- poprawiają równowagę i koordynację ruchową,
- są skuteczniejsze od klasycznych ćwiczeń wzmacniających mięśnie przykręgosłupowe.
Według teorii mechanostatu Frosta, wysiłek fizyczny o wysokim obciążeniu mechanicznym (wysoka intensywność) silnie stymuluje odbudowę kości, poprawiając masę, strukturę i wytrzymałość tkanki kostnej. Dynamiczne ćwiczenia oporowe są szczególnie skuteczne w utrzymaniu lub zwiększeniu gęstości kości dzięki wywoływaniu osteogennej reakcji kości na obciążenia mechaniczne. Połączenie ćwiczeń stabilizacji mięśni głębokich i dynamicznych ćwiczeń oporowych może istotnie zwiększyć BMD (gęstości mineralnej kości) u kobiet po menopauzie oraz poprawić ich jakość życia.
Materiał i metody
Liczba uczestniczek: 60 kobiet po menopauzie, w wieku 50–60 lat, z BMI ≤ 30 kg/m², bez regularnych ćwiczeń w ciągu ostatnich 6 miesięcy.
Metoda randomizacji: losowy przydział do dwóch grup metodą zamkniętej koperty.
Kryteria wykluczające uczestnictwo:
- wcześniejsze złamania, operacje lub poważne urazy,
- stosowanie leków wpływających na metabolizm kości (np. wapń, witamina D),
- palenie papierosów lub spożywanie alkoholu w ciągu ostatnich 3 miesięcy.
Miara wyników
Metody oceny efektów terapii:
- Gęstość mineralna kości (BMD) mierzona metodą DEXA — przed i po interwencji.
- Jakość życia oceniana za pomocą wskaźnika niepełnosprawności Oswestry (ODI – Oswestry disability index) — również przed i po interwencji.
DEXA to złoty standard w pomiarze BMD (szczególnie: odcinek lędźwiowy i szyjka kości udowej). Badanie trwa 10–30 minut. Wymaga przygotowania pacjentki: brak suplementów wapnia przez 24h, brak metalowych przedmiotów i ubrań z metalowymi elementami.
ODI (Oswestry disability index) składa się z 10 pytań oceniających wpływ bólu pleców na funkcjonowanie (np. praca, sen, podróże). Wynik 0–50; im niższy wynik, tym mniejsza niepełnosprawność. Zwalidowane narzędzie do monitorowania funkcjonalnych efektów terapii w kontekście bólu pleców i osteoporozy.
- 0–4 – brak niepełnosprawności,
- 5–14 – niepełnosprawność lekka,
- 15–24 – umiarkowana,
- 25–34 – znaczna,
- 35–50 – całkowita niepełnosprawność
Połączenie DEXA i ODI umożliwia ocenę zarówno strukturalnych zmian w kościach, jak i funkcjonalnych efektów terapii. Pozwala na obiektywną ewaluację skuteczności fizjoterapii u kobiet po menopauzie z osteoporozą.
Interwencja
W badaniu porównano dwie grupy kobiet po menopauzie z osteoporozą:
- Grupa kontrolna (n=30): otrzymywała jedynie leczenie farmakologiczne – 70 mg alendronianu tygodniowo przez 4 miesiące.
- Grupa badana (n=30): oprócz alendronianu, dwa razy w tygodniu uczestniczyła w 60-minutowych zajęciach fizjoterapeutycznych przez 4 miesiące.
Zajęcia fizjoterapeutyczne obejmowały:
- ćwiczenia stabilizacji mięśni głębokich (core): plank, side plank, mostek, ćwiczenia równoważne i oddechowe;
- dynamiczne ćwiczenia oporowe z taśmą oporową: wzmacniające kończyny dolne, grzbiet i kończyny górne (m.in. odwodzenie/przywodzenie bioder, prostowanie tułowia, leg press, prostowanie kolan, biceps curls).
Program był prowadzony pod nadzorem fizjoterapeuty i zakładał stopniową progresję intensywności.
Celem interwencji było zwiększenie gęstości mineralnej kości oraz poprawa kontroli posturalnej, siły mięśniowej i funkcji motorycznej.
| Stabilizacja mięśni głębokich (core stability) | Dynamiczne ćwiczenia oporowe (z taśmą oporową) |
| Plank na przedramionach (z klęku) Plank boczny (z leżenia bokiem) Przenoszenie ciężaru (z leżenia tyłem, z ciężarem/poduszką) Przysiad Naprzemienne unoszenie kończyny górnej i dolnej w leżeniu przodem Mostek w leżeniu tyłem Mostek jednonożny Unoszenie kończyn w klęku podpartym (quadrupled arm/leg raise) Ćwiczenia dna miednicy Oddychanie przeponowe | Odwodzenie biodra w siadzie Przywodzenie biodra w siadzie Zginanie biodra w staniu Prostowanie biodra w staniu Prostowanie kolana w siadzie Uginanie kolana w leżeniu przodem (hamstring curls) Wypychanie nóg (leg press poziomy) Uginanie ramion (biceps curls) Prostowanie tułowia w siadzie (erector spinae, quadratus lumborum, latissimus) |
| Parametr | Grupa A (Średnia ± SD) |
Grupa B (Średnia ± SD) |
Wartość Z | p |
|---|---|---|---|---|
| BMD (T-score odc. L1–L4) | ||||
| Przed interwencją | -2,94 ± 0,57 | -2,96 ± 0,55 | -0,171 | 0,864 |
| Po interwencji | -2,85 ± 0,56 | -2,40 ± 0,69 | ||
| Różnica średnich | -0,09 ± 0,05 | -0,56 ± 0,50 | -5,588 | 0,001 |
| % poprawy | 3,06% ↑↑ | 18,92% ↑↑ | ||
| Z (test Wilcoxona) | -4,669 | -4,639 | 0,001* | |
| BMD (T-score szyjki kości udowej lewej) | ||||
| Przed interwencją | -2,20 ± 1,19 | -2,56 ± 1,06 | -0,845 | 0,398 |
| Po interwencji | -2,10 ± 1,18 | -2,12 ± 1,10 | ||
| Różnica średnich | -0,10 ± 0,07 | -0,44 ± 0,50 | -4,794 | 0,001 |
| % poprawy | 4,55% ↑↑ | 17,19% ↑↑ | ||
| Z (test Wilcoxona) | -4,520 | -4,802 | 0,001* | |
BMD – gęstość mineralna kości, SD – odchylenie standardowe, Z – test U Manna-Whitneya / test Wilcoxona,
* wynik istotny statystycznie (p < 0,05)
Obie grupy poprawiły BMD (gęstość mineralną kości) po 4 miesiącach, ale: Grupa B (ćwiczenia + lek) osiągnęła znacznie większy wzrost BMD niż grupa A (sam lek). Największe różnice odnotowano w odcinku lędźwiowym (L1–L4): Grupa B: poprawa o 18,92%; Grupa A: tylko 3,06%. Różnica istotna statystycznie (p = 0,001).
W szyjce kości udowej lewej: Grupa B: poprawa o 17,19%; Grupa A: tylko 4,55%. Różnica również istotna statystycznie (p = 0,001)
| Parametr | Grupa A (Średnia ± SD) |
Grupa B (Średnia ± SD) |
Wartość F / t / Z | p |
|---|---|---|---|---|
| ODI przed leczeniem | 35,73 ± 2,96 | 36,27 ± 2,61 | F = 0,548 | 0,462 |
| ODI po leczeniu | 18,40 ± 2,66 | 9,23 ± 3,24 | F = 243,686 | 0,001 |
| Różnica średnich | 17,33 | 27,04 | Z = -5,588 | 0,001 |
| % poprawy | 48,50% ↓↓ | 74,55% ↓↓ | ||
| t (test par) | 43,733 | 52,467 | 0,001* |
ODI – Oswestry Disability Index, SD – odchylenie standardowe, F – analiza ANCOVA, t – test par, Z – test Manna-Whitneya,
* wynik istotny statystycznie (p < 0,05)
Obie grupy poprawiły się funkcjonalnie po leczeniu, co pokazuje znaczny spadek wartości ODI (niższy wynik = mniejsza niepełnosprawność). Grupa A (tylko lek): poprawa o 48,5%. Grupa B (lek + ćwiczenia): poprawa o 74,55%, co jest statystycznie istotnie lepszym wynikiem (p = 0,001). Różnica międzygrupowa i wewnątrzgrupowa była wysoce istotna statystycznie (zarówno w analizie ANCOVA, jak i testach t).
Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że połączenie dynamicznych ćwiczeń oporowych z treningiem stabilizacji mięśni głębokich przyniosło istotnie lepsze efekty terapeutyczne u kobiet po menopauzie z osteoporozą niż samo stosowanie leczenia farmakologicznego. Uczestniczki realizujące program ćwiczeń odnotowały większy wzrost gęstości mineralnej kości w odcinku lędźwiowym oraz szyjce kości udowej, a także znaczną poprawę jakości życia mierzoną za pomocą wskaźnika ODI. Program ćwiczeń trwał 4 miesiące, obejmował ćwiczenia stabilizacji mięśni głębokich i dynamiczne ćwiczenia oporowe z taśmą, realizowane 2 razy w tygodniu, po 60 minut każda sesja.
Wpis zredagowany przy wsparciu ChatGPT – asystenta wspierającego tworzenie treści.
